• Δημήτριος Κατής

Απο τον Όμηρο στον Παυσανία

Εκτός από τον Όμηρο τον πρώτο και μεγαλύτερο ποιητή στον κόσμο που συνδύασε την ποίηση με την αντίκειμενική εξιστόρηση γεγονότων, πολιτικών και πολεμικών, και που θεωρείται και ο πρώτος δημοσιογράψος, γύρω στο 400 π.Χ. συναντούμε τον πρώτο επίσημο γνωστό δημοσιογράψο σε ολόκληρο τον κόσμο.Είναι ο ιστορικός Έλλην Θουκυδίδης. Πριν από αυτόν οι άνθρωποι ανέφεραν απλά τα περιστατικά, ο Θουκυδίδης όμως έκανε πρώτος την προσπάθεια της τεκμηρίωσης από τις δυο πλευρές και από¬ψεις κάθε περιστατικού γεγονότος με αντικειμενική προσέγγιση γι' αυτό εξάλλου και διακρίθηκε.

Σχεδόν όλα όσα είναι γνωστά για τη ζωή του Θουκυδίδη προέρχονται από τη δική του Ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου. Ο Θουκυδίδης ήταν περίπου 25-30 ετών στην αρχή του Πελοποννησιακού Πολέμου (431 π.Χ.). Αρρώστησε και ο ίδιος κατά τον λοιμό που έπληξε την Αθήνα μεταξύ 430 και 427 π.Χ. εξοντώνοντας το ένα τέταρτο του πληθυσμού της, μεταξύ αυτών και τον Περικλή.

Χρησιμοποιώντας την ιδιότητα του εξόριστου για να ταξιδεύει ελεύθερα ανάμεσα στους Πελοποννήσιους συμμάχους, μπόρεσε να δει τον πόλεμο από την οπτική γωνία και των δύο στρατοπέδων. Πιθανόν να ταξίδεψε και στη Σικελία κατά τη Σικελική Εκστρατεία καθώς υπάρχουν εξαιρετικά παραδείγματα βαθιάς γνώσης των τοπικών συνθηκών. Σε αυτή τη χρονική περίοδο διεξήγαγε σημαντική έρευνα για την ιστορία του.
Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Θουκυδίδης δεν εξετάζει την τέχνη, τη λογοτεχνία ή την κοινωνία της εποχής εκείνης, αλλά αυστηρά ό,τι θεωρούσε ότι σχετιζόταν με τον πόλεμο, και αυτό γιατί περιέγραφε ένα συγκεκριμένο γεγονός και όχι μια ιστορική περίοδο. Επίσης άξιο προσοχής είναι ότι είχε συναίσθηση της σπουδαιότητας που θα είχε το έργο του για τις μελλοντικές γενιές, όπως φαίνεται στο παρακάτω απόσπασμα:

«...Κατά την ακρόαση ίσως η ιστορία αυτή φανεί λιγότερο διασκεδαστική απ’ ότι θα έπρεπε, καθώς δε μοιάζει με παραμύθι. Θα μου είναι όμως αρκετό να την κρίνουν ωφέλιμη εκείνοι, οι οποίοι θέλουν να έχουν μια σαφή εικόνα των όσων έχουν γίνει, ή μια πρόβλεψη των όσων θα γίνουν, με παρόμοιο τρόπο, όπως συνήθως συμβαίνει με την ανθρώπινη ιστορία. Και όντως έχει συντεθεί για να αποτελέσει περισσότερο αιώνιο κτήμα των ανθρώπων παρά για να διαβάζεται σε γιορτές και ρητορικούς αγώνες..» (ελεύθερη απόδοση)

Οι ρίζες της Δημοσιογραφίας πάνε ακόμη πιο πίσω, στον 5ο αιώνα π.Χ. στους σοφιστές της Αθήνας, διάσημους για την πρακτική τους εξάσκηση & εκμά¬θηση στους πλουσίους της εποχής, της συζήτησης και του διαλόγου, του γνωστού σήμερα debate. Φυσικά αντίθετοι προς αυτούς ήταν οι Πλάτων & Ξενοφών ακόλουθοι της φιλοσοφίας του Σωκράτη. Κατηγορούσαν τους σοφιστές ως «πολυλογάδες αλαζόνες».

Μέγας ιστορικός και δημοσιογράφος ο Ηρόδοτος, έγραψε μια «παγκόσμια» ιστορία. Οι Αλεξανδρινοί μελετητές τη χώρισαν σε εννέα βιβλία και έδωσαν στο καθένα το όνομα μιας από τις εννέα Μούσες. Σκοπός του έργου του ήταν να καταγραφεί η μεγάλη σύγκρουση των Ελλήνων με τους Πέρσες, στην πραγματικά γιγαντιαία αναμέτρηση των Περσικών Πολέμων. Και όπως ο ίδιος γράφει, «για να μη λησμονηθούν με την πάροδο του χρόνου τα έργα των ανθρώπων και να μην μείνουν αμνημόνευτα τα μεγάλα και θαυμαστά κατορθώματα των Ελλήνων και των βαρβάρων». Στα πρώτα τέσσερα βιβλία παρουσιάζει το σχηματισμό και την αύξηση της περσικής δύναμης, στο πέμπτο και έκτο τις πρώτες συγκρούσεις των Περσών με τους Έλληνες της ηπειρωτικής Ελλάδας, στο τελευταίο μέρος του έκτου και σε ολόκληρα τα δύο επόμενα βιβλία περιγράφει τις δύο μεγάλες εκστρατείες των Περσών που κατέληξαν, η πρώτη στη Μάχη του Μαραθώνα. Και η άλλη στη Ναυμαχία της Σαλαμίνας. Τέλος στο ένατο βιβλίο αναφέρεται στις άλλες πολεμικές δραστηριότητες των Ελλήνων εκείνης της εποχής.

Για τη συγγραφή του έργου του χρησιμοποίησε τα έργα των λογογράφων, τα αρχεία των πόλεων και κάθε άλλη επίσημη αναγραφή και τέλος συλλογές χρησμών. Κύρια όμως πηγή του έργου του αποτέλεσαν οι προφορικές παραδόσεις και οι προσωπικές αναζητήσεις. Πολλές φορές κατονομάζει την πηγή των πληροφοριών του, όπως γίνεται με το Θέρσανδρο τον Ορχομένιο, τον Τύμνη το Σκύθη κ.ά. Τα τέσσερα πρώτα βιβλία απομακρύνονται από την ιστορία και θεωρούνται περισσότερο πολιτικές πληροφορίες, μύθοι και ανέκδοτα. Μεγαλύτερη συνοχή έχουν τα πέντε υπόλοιπα βιβλία.

Οπωσδήποτε το έργο του δεν περιορίζεται μόνο στην αφήγηση μαχών, αλλά αναλύει ήθη, έθιμα, θρησκευτικές δοξασίες και θεωρίες για τη διακυβέρνηση μιας πολιτείας, παράλληλα προβάλλει δε τη σημασία της ελευθερίας των πολιτών στα πλαίσια του νόμου για τη σωστή λειτουργία του πολιτεύματος. Η γλώσσα του Ηροδότου είναι η νέα ιωνική που προήλθε από την επίδραση της ομηρικής γλώσσας με την προσθήκη αττικών και δωρικών τύπων.
Μέγιστος δημοσιογράφος και μάλιστα δημοσιογράφος περιηγητής (ο πρώτος που έκανε «τουριστικό ρεπορτάζ», όπως θα λέγαμε σήμερα) θεωρείται και ο Παυσανίας με τις γνωστές ανά τον κόσμο περιηγήσεις του. Ο Παυσανίας περιηγητής και γεωγράφος του 2ου μ.Χ αι., έζησε στους χρόνους του Αδριανού και του Μάρκου Αυρήλιου. Είναι διάσημος για το «Ελλάδος Περιήγησις», ένα εκτενές έργο που περιγράφει την αρχαία Ελλάδα με μαρτυρίες από πρώτο χέρι και αποτελεί σοβαρό σημείο σύνδεσης μεταξύ της κλασικής φιλολογίας και της σύγχρονης αρχαιολογίας.

Ο Παυσανίας καταγόταν από τη μικρά Ασία. Έζησε κατά τους ιστοριογράφους τα έτη 110 ή 120 μ.Χ. έως το 170 ή 180 π.Χ. Το κύριο ενδιαφέρον του στη μάλλον εκλεκτική περιγραφή του ήταν τα μνημεία (ειδικά τα γλυπτά και η ζωγραφική) της αρχαϊκής και κλασικής περιόδου, μαζί με τα ιστορικά πλαίσιά τους και το ιερό τους υπόβαθρο, (λατρείες, τελετουργικά, πεποιθήσεις), για τα οποία είχε μια βαθιά αίσθηση. Το έργο του είναι οργανωμένο βάσει των περιηγήσεών του σε πόλεις και στα εκτός άστεως ιερά της Αχαΐας, με κάποιο ενδιαφέρον για την τοπογραφία. Έγραψε ως αυτόπτης μάρτυς και η ακρίβειά του έχει επιβεβαιωθεί από ανασκαφικά δεδομένα. Αν και η προσέγγισή του ήταν προσωπική, ο θαυμασμός του για την αρχαία Ελλάδα (Αθήνα, Σπάρτη, Δελφούς και Ολυμπία κυρίως) και τους μεγάλους πατριώτες της υπήρξε μεγάλος.

Η «Ελλάδος Περιήγησις» έχει τη μορφή περιήγησης στην Πελοπόννησο και σε ένα τμήμα της βόρειας Ελλάδας. Περιγράφει διαρκώς ιεροτελεστίες ή δεισιδαιμονικά έθιμα και εισάγει συχνά αφηγήσεις από την επικράτεια της ιστορίας, του θρύλου και της λαογραφίας. Όντας αρκετά παρατηρητικός, ο Παυσανίας παρατηρεί τα πεύκα στην αμμώδη ακτή της Ήλιδας και άλλες τοπογραφικές λεπτομέρειες που αποκτούν σημασία σε μια συγκριτική παρουσίαση της τοπογραφίας του παρελθόντος και του παρόντος. Κυρίως στο τελευταίο τμήμα των αφηγήσεών του αγγίζει τα προϊόντα της φύσης, τις άγριες φράουλες του Ελικώνα, τους φοίνικες της Αυλίδας ή το ελαιόλαδο της Τιθορέας και τις χελώνες της Αρκαδίας ή τα λευκά μαυροπούλια της Κυλλήνης.

Το δυνατότερο σημείο του είναι η περιγραφή της θρησκευτικής τέχνης και της αρχιτεκτονικής της Ολυμπίας και των Δελφών. Αλλά, ακόμη και όταν περιηγείται τις πλέον απομονωμένες περιοχές της Ελλάδας, συναρπάζεται από όλα τα είδη περίεργων και πρωτόγονων εικόνων των θεών, από τα ιερά Χείψανα και πολλά άλλα ιερά και μυστήρια πράγματα. Στις Θήβες βλέπει τις ασπίδες εκείνων που πέθαναν στη μάχη των Λεύκτρων και τα ερείπια του σπιτιού του Πίνδαρου. Βλέπει επίσης τα αγάλματα του Ησίοδου και του Αρίωνα και το πορτρέτο του Πολύβιου στις πόλεις της Αρκαδίας.

Στο τοπογραφικό μέρος του έργου του, φαίνεται να ελκύεται από τις παρεκκλίσεις της φύσης, τα σημάδια που ανακοινώνουν την έλευση ενός σεισμού, τα φαινόμενα των παλιρροιών, τις παγωμένες θάλασσες του βορρά και το μεσημβρινό ήλιο που στο θερινό ηλιοστάσιο δεν παράγει σκιά στη Σελήνη. Ενώ δεν αμφιβάλλει ποτέ για την ύπαρξη των θεών και των ηρώων, επικρίνει μερικές φορές τους μύθους και τους θρύλους που σχετίζονται μαζί τους. Οι περιγραφές του των μνημείων της τέχνης είναι σαφείς και δίχως περιττά στολίδια. Η λεπτομέρειά τους είναι εντυπωσιακή και η ακρίβειά τους επιβεβαιώνεται από τα υπάρχοντα υπολείμματα. Επίσης, είναι αφοπλιστικά ειλικρινής όταν ομολογεί την άγνοιά του. Όταν αναφέρει κάποια δευτερογενή μαρτυρία, μπαίνει στον κόπο να την εντοπίσει.

Ήταν πιθανώς γηγενής της Αυδίας και γνώριζε τη δυτική ακτή της Μικράς Ασίας, αλλά τα ταξίδια του επεκτάθηκαν αρκετά πέρα από τα όρια της Ιωνίας. Πριν επισκεφθεί την Ελλάδα φαίνεται πως επισκέφθηκε την Αντιόχεια και την Ιερουσαλήμ, καθώς και τις όχθες του ποταμού Ιορδάνη. Στην Αίγυπτο είδε τις Πυραμίδες, ενώ στο ναό του Αμμωνα του επιδείχθηκε ο ύμνος που έστειλε κάποτε ο Πίνδαρος. Στη Μακεδονία είναι σχεδόν βέβαιο ότι είχε δει τον παραδοσιακό τάφο του Ορφέα. Διασχίζοντας την Ιταλία, είδε την Καμπανία και τα θαύματα της Ρώμης. Ήταν ένας από τους πρώτους που έγραψε, ή είδε τα ερείπια της Τροίας, των Μυκηνών και της Αλεξάνδρειας Τρωάδος.

ΙΔΡΥΜΑ ΠΡΟΑΓΩΓΗΣ
ΔΗΜΟΣΙΟΓΑΦΙΑΣ
ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ Β. ΜΠΟΤΣΗ

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ

  • Βασ. Σοφίας 27, Αθήνα
  • 2107245550, 2107239291
  • 2107220590
  • Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.